572 yıllık petrolü kaçırıyoruz
GÜNEY ÖZTÜRK
Türkiye, en büyük ithalat faturasını güce ödediği halde, geleceği hesaplamayan riskli bir durumda karşı karşıya. Bahçeşehir Üniversitesi Denizcilik ve Global Stratejiler Merkezi’nin son raporuna nazaran Doğu Akdeniz’de yaklaşık 30 milyar varil petrole muadil hidrokarbon rezervi bulunuyor. Bunun bugünkü bedeli 1.5 trilyon doları aşıyor. Lakin Türkiye, bu potansiyelin tam ortasında yer almasına karşın, güç diplomasisinde ve deniz yetki alanı gayretlerinde aktif rol oynamaktan uzak bir siyaset izliyor. Shell, BP, Noble Energy üzere şirketler bölgeye ağırlaşırken, Türkiye’nin sahip olduğu sismik ve sondaj gemileri aylardır üretimden çok seyir halindeler.
Jeolojik bilgiler fırsat gösteriyor
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS), sırf Levant ve Nil Deltası’nda 10 trilyon metreküp doğalgaz bulunduğunu bildiriyor. Bu ölçü, Türkiye’nin yaklaşık 572 yıllık, Avrupa’nın ise 30 yıllık doğalgaz gereksinimine muadil. Kıbrıs açıklarında ayrıyeten 400 milyar dolarlık ham petrol rezervi olduğu varsayım ediliyor. TPAO dataları, Doğu Akdeniz ve Karadeniz’de güç yoğunluğu son derece yüksek gaz hidrat yataklarının da bulunduğunu ortaya koyuyor. Fakat bu alanlara şimdi önemli bir yatırım ya da sondaj programı başlatılmış değil. Lakin Türkiye açısından en kıymetli husus, Avrupa Birliği’nin, 2027 prestijiyle Rusya’dan güç ithalatını sıfırlamayı hedeflemesi. Bu tarih, Doğu Akdeniz gazının memleketler arası güç denklemindeki ehemmiyetini dramatik biçimde artırıyor.
TANKERLE TAŞIMA
AB’nin öncelikli gündemi, İsrail-Kıbrıs-Yunanistan üzerinden Avrupa’ya uzanacak olan EastMed boru çizgisini devreye sokmak. Ayrıyeten Kıbrıs’ta planlanan LNG terminalleri aracılığıyla sıvılaştırılmış gazın Avrupa’ya tankerlerle ulaştırılması da bedellendiriliyor. Tüm bu senaryolarda Türkiye devre dışı bırakılıyor. Türkiye’nin hala sahip olduğu boru sınırları da devre dışı kalacak.
‘Enerji artık jeopolitik koz’
Doç. Dr. Cihat Yaycı, daha 2012’de yayınladığı makalesinde bu stratejik tehlikeye dikkat çekmişti. Ona nazaran Doğu Akdeniz’deki güç yatakları yalnızca ekonomik değil, jeopolitik bir koz niteliğinde. Yaycı, “Bu problem yalnızca güç taşımakla ilgili değil; toprak altı, altından daha bedelli hale geliyor. Bölgedeki denetim, güç koridorlarının istikametini ve güç haritasını belirler” diyerek Türkiye’nin bu denklemde kayıtsız kalamayacağına işaret ediyor. Lakin mevcut tablo, Türkiye’nin hem kaynak hem de taşıma rotası olarak marjinalleştiğini gösteriyor.
İşte Avrupa’nın yaptığı ve yapacağı ana taşıma projeleri
Türkiye’yi bu türlü by-pass edecekler
EastMed Boru Hattı
Güzergâh: İsrail-Güney Kıbrıs-Girit Yunanistan-İtalya
Uzunluk: Yaklaşık 1900 km
Kapasite: Yılda 10-20 milyar m³ doğalgaz
Hedef: İsrail’in Leviathan ve Tamar alanlarındaki doğalgazın Avrupa’ya taşınması.
Durum: AB tarafından “öncelikli güç projesi” ilan edildi; Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail tarafından 2020’de mutabakat imzalandı.
Planlanan tamamlanma tarihi: 2030
Cyprus LNG Terminali (Vasilikos LNG)
Yer: Güney Kıbrıs (Vasilikos limanı bölgesi)
Kapasite: Yılda 2-3 milyon ton LNG
Amaç: Doğu Akdeniz gazının sıvılaştırılarak LNG olarak Avrupa ve Asya pazarlarına gönderilmesi. Bu gerçekleşirse, Türkiye’nin petrol sınırlarını devre dışı bırakacak.
Taşıma formu: LNG tankerleriyle bilhassa Yunanistan, İtalya, Fransa üzere ülkelere ihracat.
Planlanan tamamlanma tarihi: 2026-2027
Yunanistan-Bulgaristan-Güney Gaz Koridoru Bağlantısı
Gaz kaynakları: Azerbaycan Şah Deniz), Doğu Akdeniz, ileride Irak yahut İsrail entegrasyonu.
Amaç: Rus gazı yerine Güney’den Avrupa’ya alternatif çizgi inşa etmek.
Durum: IGB çizgisi 2022’de tamamlandı ve faaliyete geçti. Dedeağaç LNG Terminali’nin 2024’te devreye girdi.
Not: Bu güzergâh, Azerbaycan gazını şimdiden taşıyor, ileride İsrail gazı da bu ağa eklenebilir.
YAPILAN MİLYAR DOLARLIK YATIRIMLAR KULLANILMAZ HALE GELECEK
Bizim petrol sınırlarımız atıl kalacak
TANAP (Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı)
Kaynak: Azerbaycan (Şah Deniz sahası)
Güzergâh: Türkiye üzerinden Gürcistan’dan Yunanistan sınırına
Kapasite: Yılda 16 milyar m³ (gelecekte 31 milyar m³’e çıkarılabilir)
Durum: 2018’den beri aktif
Risk: Avrupa alternatif çizgilere yönelirse, TANAP’ın kapasite artırımı planı kadük kalabilir. Doğu Akdeniz gazı TANAP yerine EastMed’e entegre olursa, Türkiye’nin “enerji köprüsü” savı zayıflar.
TürkAkım (TurkStream)
Kaynak: Rusya (Gazprom)
Güzergâh: Karadeniz altından Trakya’ya, oradan Avrupa’ya
Kapasite: Yılda 31.5 milyar m³
Durum: Etkin, AB’ye gaz sağlıyor (Sırbistan, Macaristan, Bulgaristan vs.)
Risk: AB’nin 2027’de Rus gazını büsbütün bırakma planı bu çizgisi büsbütün devre dışı bırakabilir. Türkiye iç tüketim için kullanmaya devam etse de dış pazarda tesiri azalır.
Doğu Akdeniz’den Türkiye’ye Uzanması Planlanan Çizgiler (Fiilen hiç başlamadı)
Bu proje planlanmıştı fakat hiç gerçekleşmedi: İsrail gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması sözkonusu idi fakat yaşanan gelişmeler bu alternatifi devre dışı bıraktı. Bilhassa İsrail’in Gazze’deki atakları, iki ülke ortasındaki tansiyonu artırdı, işbirliği ihtimalini tümüyle ortadan kaldırdı.
Risk: EastMed sınırı tercih edilirse bu mümkünlük tarihe karışabilir.
