Uluslararası Çay Günü’nde uyarı: İklim krizi Türkiye’nin çay üretimini nasıl etkiliyor?
Birleşmiş Milletler, çayın tarihî, kültürel ve ekonomik kıymetine dikkat çekmek hedefiyle 2019 yılında aldığı kararla 21 Mayıs’ı Milletlerarası Çay Günü ilan etti.
DÜNYA GENELİNDE TÜKETİM ARTIYOR
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) bilgilerine nazaran, 2012-2022 ortasında dünya genelinde çay tüketimi her yıl ortalama yüzde 3,3 oranında artarak 6,5 milyon tona ulaştı. Bu ölçünün yaklaşık yarısı, yani 3 milyon tonu, Çin tarafından tüketildi.
İkinci sırada yer alan Hindistan, 2022 yılında 1,16 milyon tonluk tüketimle dünya toplamının yaklaşık yüzde 18’ini oluşturdu. Hindistan’ı 250 bin ton ile Türkiye, 247 bin tonla Pakistan ve 132 bin tonla Rusya izledi.
TÜRKİYE KİŞİ BAŞINA TÜKETİMDE LİDER
Kişi başına tüketim bazında ise Türkiye dünya lideri konumunda. Statista verilerine nazaran, Türkiye’de kişi başına yıllık 3,16 kilogram çay tüketiliyor. Türkiye’yi 2,19 kilogram ile İrlanda, 1,94 kilogram ile Birleşik Krallık, 1,5 kilogram ile İran ve 1,38 kilogram ile Rusya takip ediyor.
13 MİLYONDAN FAZLA KİŞİ GEÇİMİNİ SAĞLIYOR
Çay kesimi, küçük üreticiler ve aileleri de dahil olmak üzere 13 milyondan fazla bireye geçim kaynağı sağlıyor. Çayın özel iklim şartları gerektirmesi nedeniyle üretimi sonlu bölgelerde yapılabiliyor ve üretimin büyük kısmı en ağır tüketimin yaşandığı Asya kıtasında gerçekleşiyor.
Dünya çay üretimi yaklaşık 29,8 milyon ton olarak gerçekleşirken, Çin 14,5 milyon tonluk üretimle birinci sırada yer alıyor. Çin’i yaklaşık 6 milyon ton ile Hindistan, 2,3 milyon ton ile Kenya, 1,4 milyon tonla Sri Lanka ve 1,3 milyon tonla Türkiye izliyor.
EN AZ YÜZDE 70 NEM GEREKİYOR
Uluslararası Çay Günü kapsamında açıklamalarda bulunan Selışık, çayın seçici bir bitki olduğunu ve uygun şartlar sağlanmadığında randımanın önemli halde düştüğünü belirtti.
Dünyada çay üretimi çoklukla 0-20 kuzey ve güney enlemleri ortasında yapılırken, bu neslin dışındaki mikroklima alanlarda da üretim mümkün olabiliyor. Selışık, “Yağışın bol, iklimin sıcak olduğu bölgeler, çay için ülkü görülüyor. Lakin yıllık sıcaklık ortalamasının 14 derecenin altına düşmemesi, yağışın 2000 milimetreden az olmaması, yağmurun aylara tertipli dağılımı üretimi destekliyor. Çay yetiştirmek için nemin en az yüzde 70 olması koşul. Çayın ekildiği yerde sıcaklığın 0’ın altına düşmemesi, hatta 5 derecenin altında olmaması gerekiyor. Üst limit ise 30-40 derece olarak belirleniyor” dedi.
Toprak yapısına ait de bilgi veren Selışık, çayın kumdan kile kadar birçok asit karakterli toprakta yetişebildiğini, ülkü olarak ise süzek ve sıcak toprakların tercih edildiğini aktardı.
ÇAY EKİM ALANLARI GENİŞLİYOR
FAO’nun 2024 datalarını aktaran Selışık, dünyada çay yetiştirilen toplam alanın son 5 yılda yaklaşık yüzde 8 oranında artarak 2022’de 5,3 milyon hektara ulaştığını, bu alanların yaklaşık yüzde 64’ünün Çin’de, yüzde 11’inin Hindistan’da bulunduğunu söyledi.
Çayın hasat periyodunun iklim şartlarına nazaran değiştiğini belirten Selışık, Türkiye, Gürcistan ve Japonya üzere ülkelerde mayıstan ekime kadar olan süreçte üç sürgün alınabildiğini, öbür üretici ülkelerde ise bu müddetin 9-12 ay ortasında değişebildiğini kaydetti.
İKLİM KRİZİ EN BÜYÜK TEHDİT
Selışık, çay üreticileri için en büyük sorunun iklim krizi olduğunu vurgulayarak şunları söyledi:
“Üreticilerin külfeti hem çayın yetişme şartlarındaki dalgalanmalardan hem de çay yetiştirilen bölgelerin geleceğini varsayım edememekten kaynaklanıyor. Başta Doğu Afrika olmak üzere, öngörüler 2050 yılında çay yetiştirilen alanların yüzde 55 azalabileceğine işaret ediyor. Dünya çay üretiminin yüzde 17’sini sağlayan Kuzey Doğu Hindistan’da geniş ölçekli iklim modellemelerine nazaran, çay üretiminde 2050 yılına gerçek yüzde 40 seviyesinde bir düşüş bekleniyor“
Selışık, düşen nem oranları, kuraklık ve çok hava olayları nedeniyle Çin’in klasik çay eserlerinde kalite ve tat değişimleri gözlendiğini söz etti. Ayrıyeten iklim değişikliği yüzünden 20. yüzyılın başından bu yana ziraî eserlerdeki genetik çeşitliliğin yüzde 75’inin kaybolduğunu belirterek, tedbir alınmadığı takdirde randıman kaybının yüzde 10 ila 25 ortasında olacağı ihtarında bulundu.
Çay üretimi sırasında oluşan atıkların değerlendirilebildiğini de belirten Selışık, “” sözlerini kullandı.
TOPRAK KİRLİLİĞİNE DİKKAT ÇEKTİ
Selışık, çay üretiminin ağırlaştığı bölgelerde birebir tıp ilaç ve pestisitlerin daima kullanılması nedeniyle toprakların ziyan gördüğünü belirterek, “Bir başka külfetli durum ise çay, yetiştirme şartları nedeniyle daima birebir coğrafya ve bölgelerde yetiştiriliyor yüklü olarak. Bu durum, bu topraklara daima uygulanan tıpkı tür ilaçlama ve pestisit kullanımı nedeniyle toprakların ziyan görmesine neden oluyor” dedi.
Selışık, çay sanayisinin çevresel tesirlerini azaltmak ve iklime daha güçlü hale gelmek için üretim sistemlerinde değişikliğe gidilmesi gerektiğini tabir ederek, bilhassa kimyasal gübre kullanımının azaltılması gerektiğini vurguladı.
