Yapay Zekâ Deprem Risklerini Azaltabilir mi?

Deprem, Türkiye’nin yazgısı değil ancak kaçınılmaz gerçeği. Yapay zekâ ve büyük data tahlili üzere teknolojiler, zelzelenin yıkıcı tesirlerini azaltmak için artık kritik ehemmiyet taşıyor. Yapay Zeka Siyasetleri Derneği (AIPA) tarafından düzenlenen Tomorrow Summit 2025’te gerçekleşen “0.Gün: Zelzele ve Yapay Zekâ” oturumunda, Yapı Kontrol ve Deprem Mühendisleri Derneği Başkanı Nazmi Şahin ve Hacettepe Üniversiyesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Berna Unutmaz  yapay zekânın zelzele risklerini nasıl azaltabileceğini masaya yatırdı.

Depremle Yaşamak: Gerçekler ve İhtiyaçlar

Nazmi Şahin, Türkiye’nin sarsıntı gerçeğini vurgulayarak başladı: “22 Mayıs sabahı Ege Denizi’nde 6.1 büyüklüğünde bir sarsıntı oldu. Ege bölgesinde yaşayanlar olarak sizlerin oturduğunuz meskenler sağlam mı? Bilmiyorsunuz değil mi? İşte asıl sorun bu.”

Nazmi Şahin, yapı kontrol sistemlerinin aktifliğini ölçmek için çeşitli vilayetlerde yapılan yapıların kontrol sonuçlarını paylaştı. Van, Elazığ, Malatya ve İzmir üzere kentlerde yapı kontrollü binaların %100 muvaffakiyetle testlerden geçtiğini belirtti. Lakin 6 Şubat Kahramanmaraş sarsıntılarında yaşanan felaketin, zeminin yanlış seçimi ve yetersiz kontrol sonucu gerçekleştiğini söz etti: “Yapay değil doğal olan zekâ dereleri imara açıyor, felaketler kaçınılmaz oluyor. Meğer yapay zekâ ile bu problemler çözülebilir.”

Yapay Zekâ Zelzele Riskini Azaltabilir Mi?

Prof. Dr. Berna Unutmaz, yapay zekânın zelzele mühendisliği alanındaki uygulama potansiyelini ve gerekliliğini akademik bir perspektifle ele aldı. Türkiye’nin fay sınırları ve sarsıntı riskleri hakkında bilgiler sunarak, sarsıntı kestiriminin neden kritik olduğunu açıkladı: “Bizim için kıymetli olan, sarsıntının ne vakit olacağı değil; o sarsıntı gerçekleştiğinde insanların hayatını koruyacak yapılar tasarlamak.”

Prof. Dr. Unutmaz, yapay zekânın sarsıntılarla uğraşta dört temel uygulama alanını vurguladı:

• Deprem senaryolarının tahmini
• Hasar tahmini
• Erken ihtar sistemleri
• Veri yönetimi

Deprem İddiasında Yapay Zekâ Uygulamaları

Yapay zekânın zelzele iddiasında kullanılabileceğinin en somut delili, Texas Üniversitesi tarafından geliştirilen algoritma oldu. Bu algoritmanın kıymeti, gerçekleşen zelzelelerin %70’ini bir hafta öncesinden varsayım edebilmesiyle kanıtlandı.

Görünen o ki, Türkiye üzere sarsıntı bölgesinde yer alan ülkelerin bu cins sistemleri süratle adapte ederek, erken ihtar ve varsayım yeteneklerini geliştirmeleri kritik ehemmiyet taşıyor. Zira yapay zekâ dayanaklı varsayım sistemleri, kentsel dönüşüm projelerinde ve acil durum planlarında kritik rol oynuyor. Bu sistemler, sensörler, drone’lar ve büyük data tahlillerini kullanarak sarsıntı risklerini evvelce belirleyebiliyor.

Hasar İdaresi ve Erken İhtar Sistemleri

Yapay zekânın başka bir değerli kullanım alanı ise sarsıntı sonrası hasar varsayımı ve erken ikaz sistemleri. Sarsıntının birinci dalgası olan P dalgasını kullanarak erken ikaz sistemlerinin nasıl işlediğini anlatan Prof. Dr. Unutmaz: “P dalgaları, yıkıcı S dalgalarından evvel geliyor. Yapay zekâ sistemleri bu birinci dalgaları algılayarak, zelzele gerçekleşmeden 10 ila 30 saniye öncesinde erken ikaz veriyor.”

Bu sistemler, elektrik ve doğalgaz çizgilerinin kapatılması üzere önleyici önlemlerle, zelzele anında yaşanacak felaketleri değerli ölçüde azaltıyor.

Yapı Kontrolünde Kare Kod Sistemi ve Yapay Zekâ

Nazmi Şahin, kare kod sistemi ile bina bilgilerinin herkes tarafından ulaşılabilir olması gerektiğini belirterek kıymetli bir inovasyonu paylaştı: “Kapınızda bir kare kod olsa, binanızın bilgilerini çabucak görebilseniz, ne dersiniz? Bu hem kontrolü kolaylaştırır hem de acil durumlarda kurtarma takımlarına vakit kazandırır.”

Şahin’e nazaran sarsıntı riskini azaltmada yapay zekânın en tesirli kullanım alanlarından biri, bina kontrol süreçlerinin dijitalleşmesi. Kendisinin belirttiği üzere Türkiye’de şu anda kullanılan “UYDS (Ulusal Yapı Kontrol Sistemi ve EBİS (Elektronik Beton İzleme Sistemi)” üzere yazılım sistemleri, binaların kalitesini ve kontrol süreçlerini denetim etmekte. Lakin Şahin bunun bir üst düzeyi olarak kare kod sistemini üzerine basarak öneriyor.

Webtekno olarak bizim yorumumuz şu; bu kare kod sistemi, sarsıntı sonrasında acil durum gruplarına binaların hangi noktalarında insanların bulunabileceğine dair süratli ve kritik bilgiler sağlayarak hayat kurtarabilir. Bu teknoloji, afet idaresinin verimliliğini ve suratını artırarak sarsıntıların yıkıcı tesirini değerli ölçüde azaltabilir.

Deprem Sonrası Bilgi Yönetimi

Deprem sonrası büyük bilgi idaresi ve hasar varsayımında, yapay zekâ sistemlerinin aktifliği de tartışıldı.

Yapay zekâ modelleri, sarsıntı sonrası oluşabilecek hasarları bina yapılarına ve yer cinslerine nazaran tahlil ederek, acil durum idaresi ve kurtarma operasyonları için kritik bilgiler sunuyor.

Eğitim ve Bilinçlendirme

Şahin ve Unutmaz’a nazaran Zelzele risklerini azaltmada yapay zekânın sağladığı avantajlardan tam olarak yararlanabilmek için, toplum genelinde kapsamlı bir eğitim ve bilinçlendirme çalışması yapılması gerekmekte. Zira bu eğitim süreçlerinde yapay zekânın getirdiği yenilikler, afet anında nasıl hareket edileceğine dair simülasyonlar ve sanal eğitim programları biçiminde kullanılabilir.

Bitirirken…

Oturumun sonunda, Türkiye’nin sarsıntı gerçeği karşısında yapay zekânın büyük potansiyeli bir defa daha ortaya konuldu. Uzmanlar, yapay zekânın sarsıntı risklerini azaltmak için kritik bir araç olduğunu, lakin bunun için kamu kurumları, mühendisler, akademisyenler ve teknoloji uzmanlarının disiplinler arası iş birliği yapmasının mecburî olduğunun altını çizdi. Nazmi Şahin’in kelamlarıyla: