‘Yumuşak Güç’ kavramının mimarı Joseph Nye hayata veda etti… Cumhuriyet arşivinden özel söyleşi

Uluslararası bağlantılar literatürüne ‘yumuşak güç’ (soft power) kavramını kazandıran Harvard Üniversitesi profesörlerinden Joseph Nye, 88 yaşında hayatını kaybetti. Harvard Kennedy School tarafından yapılan açıklamada, Nye’nin, “Uluslararası ilgilerde gücün tabiatına dair fikirleriyle kuşaklar uzunluğu siyaset yapıcıları, akademisyenleri ve öğrencileri etkilediği” belirtildi.Nye’nin, memleketler arası ilgiler literatürüne kazandırdığı bu kavram, genel olarak çığır açıcı kabul edilse de vakitle birçok akademisyen ve uygulayıcı tarafından teorik ve pratik açılardan eleştirildi. Nye, bir ülkenin sırf askerî ya da ekonomik baskı kullanarak değil; kültürel cazibe, siyasi bedeller ve diplomatik ikna gücüyle de tesir alanını genişletebileceğini savunuyordu. Ama pek çok eleştirmen, ‘yumuşak güç’ ve ‘kültürel yayılma’ ortasındaki hudutların ‘muğlak’ olduğu eleştirisini getiriyordu.

Yumuşak gücün yanı sıra ‘akıllı güç’ ve neoliberal kurumsalcılık üzere kavramların da mimarı olan Nye, 1990’lı yıllarda Clinton periyodunda Uluslararası Güvenlik İşlerinden Sorumlu Savunma Bakan Yardımcılığı ve Ulusal İstihbarat Kurulu Başkanlığı misyonlarında bulunmuştu.

CUMHURİYET’E NELER SÖYLEMİŞTİ?

Cumhuriyet Genel Yayın Yönetmeni Mine Esen, 11 Nisan 2019 tarihinde Joseph Nye ile özel bir söyleşi yapmıştı. O periyot Trump idaresindeki ABD’nin dış siyaset atakları ve ‘Önce ABD’ yaklaşımı dünya gündemini meşgul ederken, Nye, bu söyleşide, kelam konusu siyasetleri eleştirmiş, yanlış uygulandığını lisana getirmiş ve yumuşak gücün değerine dikkat çekmişti.

Nye, Cumhuriyet’e demecinde bir vakitlerin tek kutuplu dünya sisteminin, çok kutuplu bir yapıya evrildiğini, askeri güçte ABD’nin, ekonomik güçte ise ABD, Çin ve Avrupa’nın öne çıktığını öngörmüştü.

İşte, o söyleşinin tam metni:

GÜCÜN KİLİDİ ÖZGÜRLÜKLER

Sabancı Center’da söyleştiğimiz Nye’a, Trump periyodunu nasıl değerlendirdiğini sorduk. Trump periyodunda ülkenin yumuşak gücünde gerileme olduğuna işaret etti ve bu çerçevede, Washington’ın Transatlantik bağlarında, milletlerarası örgütlerle yaşadığı gerilimlere dikkat çekti…

PROF. NYE: ABD ile Avrupa birçok ortak bedele sahip. Fakat Trump bunu koruyamadı, ekonomik çıkarlar konusuna çok fazla odaklandı. Trump’ın ‘Önce ABD’ telaffuzunu yanlış uyguladığını düşünüyorum. Elbette kendi ülkenizin çıkarlarını korumalısınız, lakin bunu yaparken müttefiklerinize, memleketler arası kurumlarla işbirliğine ziyan vermemelisiniz. Sağladığınız çıkarlar ortak hissede da buluşabilmeli. Tek başına askeri ve ekonomik güç kâfi değil. 

“İKİ TARAFIN DA ÖDÜN VERMESİ GEREKECEK…”

Ankara – Washington sınırı uzun müddettir tansiyonlu… Türkiye’nin Rus S-400 sistemi satın alma atılımına ABD’nin muhalefeti sürüyor, Ankara ise geri adım atmayacağını kesin lisanla belirtti. Sizce ilgiler nasıl ilerler?

İki ülkenin tarihi olarak, NATO’yu da katarsak müttefikliği uzun yıllara dayanıyor. Problemler daima oldu, ülkelerin ulusal çıkarları çerçevesinde öncelikleri de kimi vakit farklı olabilir. S-400 konusunda iki ülke ortasında bir formda tahlilin sağlanacağını umuyorum. Tahminen iki tarafın da ödün vermesi gerekecek, bu sistemin denetimi, yerleştirileceği yer mevzularında da olabilir. İkili bağlara uzun vadeli, geniş fotoğraf üzerinden bakmak gerek. Burada değerli olan tarafların ortak bakış açısı ve işbirliğinin sürdürülebilir olması. Türkiye ile ABD birbirine tehdit olan ülkeler değil. Bölgesel güç dengelerinde işbirliği ikisi açısından da kazanım sağlar. 

Türkiye için ‘Yumuşak Güç’ kavramını ele alırsak bileşenleri ne olmalıdır? Ayrıyeten, bu coğrafyada genel tabloya baktığımızda laiklik unsurunun ehemmiyetini nasıl görüyorsunuz?

Türkiye kültürel ve klasik olarak ilgi çeken özelliklere sahip. Bir de moderleşme süreci var. Hem Avrupa, hem Asya, hem İslam dünyasının bir modülü. Tüm bunların bileşenleri Yumuşak Güç açısından kullanılabilir. Olağan Yumuşak Güç kavramında öteki ülkeler için örnek teşkil edebilmek için kıymetli şart demokrasi, insan hakları, hukuk, tabir, basın özgürlüğü, akademik özgürlük mevzuları. Müslüman toplumla laik devlet sistemini çatışma olmadan, uyumlu biçimde harmanlamak yeterli bir model. Sivil toplum örgütleri, üniversiteler vs. ‘Yumuşak Güç’ içinde kıymetli yere sahip.

“TEK GÜÇ KAVRAMINDAN BAHSEDEMEYİZ”

Tek kutuplu dünya sisteminden, ABD’den Rusya’ya, Çin’e ve Hindistan’a uzanan çok sayıda global oyuncunun meydana çıktığı bu yeni periyoda geçişi nasıl değerlendiriyorsunuz?

Artık net tek güç kavramından bahsedemeyiz. Ne tek ABD, ne de Çin hegemonyasından bahsetmek mümkün. Şayet askeri olarak derseniz burada ABD liderliği var. Ekonomik derseniz ABD’nin yanı sıra Çin, Avrupa’nın da tartısıyla G-7 de işin içine giriyor.

JOSEPH NYE KİMDİR?

Joseph S. Nye Jr., 1937 yılında doğdu ve Harvard Üniversitesi‘nde uzun yıllar profesörlük yaptı. John F. Kennedy Kamu İdaresi Okulu‘nun 1995-2004 yılları ortasında dekanlığını üstlenen Nye, memleketler arası alakalar disiplinine ‘yumuşak güç’, ‘akıllı güç’ üzere kavramları kazandırdı.

Başkan Bill Clinton periyodunda Uluslararası Güvenlik İşlerinden Sorumlu Savunma Bakan Yardımcılığı ve Ulusal İstihbarat Kurulu Başkanlığı vazifelerini yürüten Nye, ABD dış siyasetinin şekillenmesinde kıymetli roller üstlendi.

Nye’nin geliştirdiği ‘yumuşak güç’ kavramı, bir ülkenin kültürü, siyasi pahaları ve dış siyasetinin cazipliği yoluyla istediğini elde etme yeteneği olarak tanımlanıyor. Bu kavram, 21. yüzyılın başından itibaren birçok ülkenin dış siyaset stratejilerinde referans noktası haline geldi ve memleketler arası bağlar literatüründe kalıcı bir tesir bıraktı.

Nye’nin kuramı birebir vakitte, Amerikan liberal kıymetlerini evrenselmiş üzere sunmakla ve yumuşak gücü, ABD’nin kültürel hegemonyasını legalleştirmek için kullanmakla suçlandı.

Edward Said’in ‘kültürel emperyalizm’ tenkitlerine emsal formda, birtakım post-kolonyal kuramcılar, yumuşak gücün Batı’nın global üstünlüğünü kültürel yollarla pekiştirme aracı olduğunu savundu.